کاربرد هواپیماهای بدون سرنشین از منظر حقوق بین الملل

استفاده ی گسترده از هواپیماهای بدون سرنشین به منظور مبارزه علیه گروه های تروریستی القاعده، طالبان و سایر نیروهای وابسته به آن بعد از 11 سپتامبر 2001 به سیاست دولت آمریکا تبدیل شده است. علاوه بر بکارگیری این هواپیماها توسط ارتش این کشور در کشورهای افغانستان و عراق، سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) نیز بخصوص از سال 2004، از هواپیماهای بدون سرنشین برای حمله به گروه های تروریستی در مناطق قبیله نشین در پاکستان و همچنین در کشورهای یمن و سومالی استفاده نمود. با اوج گرفتن و شدت یافتن حملات هواپیماهای بدون سرنشین، و با عنایت به تلفات بی شمار غیرنظامیان در نتیجه ی این حملات و عدم شفافیت در بکارگیری از این هواپیماها، انتقادها و اعتراض های اشخاص و نهادهای حقوقی بین المللی بویژه نهادهای حقوق بشری نیز به اوج خود رسید. منتقدان بر این باورند که استفاده ی رو به تزاید هواپیماهای بدون سرنشین و کشتارهای هدفمند دولت آمریکا، چالشی جدی برای حقوق بین الملل ایجاد کرده و سوالات عمیق و بنیادی بسیار زیادی را در این خصوص که چه کسانی و در چه مکانی باید هدف این حملات قرار بگیرند و همچنین درباره ی تلفات انسانی و خطر افزایش دشمنان جدید، مشروعیت چنین حملاتی طبق حقوق بین الملل، مسئولیت پذیری و جنبه های اخلاقی و حقوقی این حملات مطرح کرده است. این در حالی است که مقامات آمریکایی همواره از این حملات دفاع نموده و ادعا می کنند که استفاده از این هواپیماها با کلیه ی حقوق قابل اعمال، چه حقوق بین الملل و چه حقوق داخلی آمریکا سازگار است و این کشور تمامی اقدامات لازم را برای به حداقل رساندن تلفات انسانی به کار می بندد و تنها مبارزان تروریستی هدف اینگونه حملات هستند. بایستی اذعان نمود که هواپیماهای بدون سرنشین فی نفسه سلاح های غیرقانونی نبوده و چنانچه همخوان و در راستای اصول حقوق بین الملل بشردوستانه و حقوق بین الملل بشر بکار گرفته شوند می توانند خطر کشتار و تلفات غیرنظامیان در مخاصمات مسلحانه را به حداقل برسانند. به نظر می رسد آمریکا در حملات هواپیماهای بدون سرنشین خود، برخی از اصول مهم و بنیادین حقوق بین الملل بشردوستانه همچون اصل تفکیک، تناسب، انسانیت و ضرورت نظامی را نقض نموده است. از این رو، در این تحقیق برآنیم تا ابتدا هواپیماهای بدون سرنشین را تعریف نموده و ضمن ارائه ی تاریخچه ای مختصر از این هواپیماها و چگونگی پیدایش و بکارگیری این فناوری در عرصه ی منازعات بین المللی و غیر بین المللی، به بررسی انواع مشهور و پرکاربرد این گونه از هواپیماها پرداخته و پس از آن مزایا و معایب استفاده از اینگونه هواپیماها در مخاصمات مسلحانه بویژه در مبارزه علیه تروریسم را مورد کنکاش و تدقیق قرار دهیم. و سپس مسأله ی مشروعیت یا عدم مشروعیت بکارگیری هواپیماهای بدون سرنشین بر اساس اصول و قواعد ناظر بر حقوق توسل به زور، حقوق بین الملل بشردوستانه و حقوق بین الملل بشر مورد مداقه و امعان نظر قرار خواهد گرفت. واژگان کلیدی: هواپیماهای بدون سرنشین، تروریسم، حقوق بین الملل، حقوق بشردوستانه بین المللی، حقوق بین الملل بشر، کشتار هدفمند